Κλικ εδώ για τη ανανεωμένη ιστοσελίδα της Γούνιτσας

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

α') Ο άνθρωπος της παλαιολιθικής εποχής

     Στο αρχαιολογικό μουσείο της Λάρισας, υπάρχουν ευρήματα κατοίκησης των Στενών της Γούνιτσας κατά την παλαιολιθική εποχή. Τα ευρήματα αυτά είναι διάφορα λίθινα τέχνεργα όπως λεπίδες, φολίδες και πυρήνες εργαλείων 100.000 - 50.000 ετών. Σκελετός παλαιολιθικού ανθρώπου (Νεάντερταλ), δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα στη Θεσσαλία και είναι το ζητούμενο για τους επιστήμονες παλαιοντολόγους. Στον νομό Λάρισας, έχουν εντοπισθεί περισσότερες από πενήντα παλαιολιθικές θέσεις,  οι οποίες στη μεγάλη πλειονότητα τους, βρίσκονται κατά μήκος του Πηνειού ποταμού και κυρίως στο τμήμα δυτικά της Λάρισας μέχρι τα Στενά της Γούνιτσας και βόρεια της Λάρισας μέχρι τα Στενά της Ροδιάς.

Ο άνθρωπος της παλαιολιθικής εποχής και ένα είδος από τα εργαλεία του.

β') Ο άνθρωπος της νεολιθικής εποχής

     Πριν από 10.000 χρόνια όταν το κλίμα άρχισε να γίνεται παρόμοιο με το σημερινό, άρχισε να αλλάζει ο τρόπος της ζωή του ανθρώπου. Εκτός από το κυνήγι και την αλιεία, αρχίζει την καλλιέργεια σπόρων και την εκτροφή ζώων, ενώ ζει σε οργανωμένες κοινωνίες, ιδρύει μικρούς οικισμούς και κατασκευάζει πήλινα σκεύη με την χρήση της φωτιάς.  Φαίνεται δε, πως η Θεσσαλία ήταν ένας ιδανικός χώρος για τον άνθρωπο εκείνης της εποχής, ένας μικρός παράδεισος. Τα νερά άφθονα, το κλίμα ήπιο, η βλάστηση πλούσια, και η επικοινωνία μεταξύ των οικισμών, το κυριότερο στοιχείο για την δημιουργία πολιτισμού, σχετικά εύκολη. Έτσι μετά την εξασφάλιση των βασικών του αναγκών, της τροφής και της στέγης, και βιώνοντας, μια μεγάλη περίοδο ειρήνης, δημιουργήθηκαν οι συνθήκες για την απελευθέρωση του πνεύματος και της ανθρώπινης φαντασίας και της ανάπτυξης ενός σπουδαίου πολιτισμού, ο οποίος άρχισε να εξαπλώνεται στην ηπειρωτική Ελλάδα και στα απέναντι στα νησιά του Αιγαίου και μέχρι τον Εύξεινο πόντο. Στο συμπέρασμα αυτό μας οδηγούν τα ευρήματα της θεσσαλικής πεδιάδας η οποία είναι τόσο πλούσια σε αριθμό προϊστορικών θέσεων και με τέτοια πυκνότητα την οποία δεν συναντούμε σε άλλο μέρος της Ελλάδας ή της Ευρώπης. Έχουν εντοπισθεί μέχρι σήμερα, περίπου 50 θέσεις με ευρήματα της παλαιολιθικής εποχής, και 300 θέσεις, περίπου, με ευρήματα της Νεολιθικής εποχής στην ανατολική θεσσαλική πεδιάδα και άλλες τόσες περίπου στην δυτική θεσσαλική πεδιάδα.

     Η Θεσσαλία συνδέεται με τους αρχαιότερους ελληνικούς μύθους. Η Τιτανομαχία και η Γιγαντομαχία, δηλαδή η μάχη για την επικράτηση μεταξύ του Κρόνου από το όρος Οίτη και του Δία με τους υπόλοιπους θεούς από τον Όλυμπο, είχε πεδίο μαχών την Θεσσαλία. Ο μύθος του Προμηθέα ο οποίος έφερε την φωτιά πάνω από τον Όλυμπο κάτω στους ανθρώπους, δείχνει ότι οι άνθρωποι κατάφεραν να κάνουν κτήμα τους την φωτιά, και διαχειρίζονταν πλέον το σπουδαιότερο στοιχείο στη ζωή τους μετά το νερό. Ο γιος του Προμηθέα ο Δευκαλίωνας ο οποίος μετά τον κατακλυσμό γέννησε τον Έλληνα, τον γενάρχη των Ελλήνων με απογόνους τον Αίολο, τον Ίωνα, τον Αχαιό και τον Δώρο, είναι ο μύθος ο οποίος δείχνει ότι η Θεσσαλία ήταν η κοιτίδα των Αιολέων-Αχαιών-Ιώνων-Δωριέων, οι οποίοι εξαπλώθηκαν στην υπόλοιπη Ελλάδα και κυριάρχησαν για πολλούς αιώνες στα ελληνικά πελάγη, στον Εύξεινο Πόντο και στην Μεσόγειο θάλασσα. Αρχαιότεροι κάτοικοι της Θεσσαλίας θεωρούνται οι Πελασγοί ("οι θεϊκοί Πελασγοί" όπως τους ονομάζει ο Όμηρος), οι Μινύες, οι Κάρες οι Λέλεγες. Αυτοί έθεσαν τις βάσεις ενός πολιτισμού, ο οποίος ματαλαμπαδεύτηκε, εξελίχτηκε και έλαμψε σε πολλές ελληνικές πόλεις της Ελλάδας και της Μεσογείου και αργότερα κυριάρχησε σε ολόκληρη την Ευρώπη. Με την έννοια αυτή, η Θεσσαλία υπήρξε και η γενέτειρα του ευρωπαϊκού πολιτισμού και γι' αυτό ο ευρωπαίος περιηγητής David Urquhart αντικρίζοντας τη Θεσσαλία και γονατίζοντας στα ιερά χώματά της, έπλεξε τον ύμνο της γράφοντας: "εδώ όπου γεννήθηκαν οι πρώτοι Έλληνες επάνω στη γη και ανατράφηκαν κοντά στους ουρανούς, η ελληνική φυλή έχει αδράξει τη δάδα της φαντασίας. Εδώ συνελήφθη η ιδέα της αιωνιότητας και γεννήθηκε η μεγαλοφυΐα με την σκέψη και την ελπίδα της αθανασίας", "...στη Θεσσαλία γεννήθηκε η ναυσιπλοΐα και η ιππασία. Εδώ λατρεύτηκε η τέχνη της θεραπείας κι εδώ αναπαύεται η τέφρα του Ιπποκράτη". Την γέννηση της ναυσιπλοΐας μας δείχνει ο μύθος της Αργούς, με τον Ιάσονα και τους πρώτους ναύτες, τους Αργοναύτες, ενώ η πρωτόγνωρη εικόνα των πρώτων ανθρώπων πάνω σε άλογα, ήταν η απαρχή του μύθου των Κενταύρων, δηλαδή, των πρώτων ανθρώπων ιππέων. Στην τέχνη δε της θεραπείας, οδήγησε τους κατοίκους της η μεγάλη βιοπικοιλότητα στη χλωρίδα της θεσσαλικής γης.

     Όλα τα παραπάνω επιβεβαιώνουν με τα ευρήματα και τις γνώσεις τους, οι επιστήμες της αρχαιολογίας, της γεωλογίας, της βοτανικής και ανακαλύπτουμε την σχέση των μύθων με την πραγματικότητα. Τα μέχρι τώρα πλούσια ευρήματα, τα οποία υπάρχουν και τα οποία συνεχίζει να φέρνει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη, θα καταστήσουν το νέο Διαχρονικό Μουσείο της Λάρισας, το σπουδαιότερο στον κόσμο.

     Σε όλο αυτό το σπουδαίο παρελθόν της Θεσσαλίας, κατέχει μια θέση και η περιοχή της Γούνιτσας.

     Τα πρώτα σημαντικά στοιχεία δημοσίευσε ο Γερμανός αρχαιολόγος Milojcic (Μιλοϊσιτς), ο οποίος το έτος 1955 πραγματοποίησε αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή, ενώ έκανε και μία ερευνητική τομή στη μαγούλα "Αμυγδαλιές", στον δρόμο προς τους Αγίους ναργύρους. Παρακάτω αναφέρουμε διάφορα στοιχεία, τα οποία αναφέρονται στη Γούνιτσα.

Ευρήματα από την περιοχή της Αμυγδαλέας (Γούνιτσας)

Νεολιθικοι οικισμΟΙ

«Αμυγδαλέα 1: (Μαγούλα στον Οικισμό Προσφύγων)

Βρίσκεται στην πεδιάδα, αμέσως Β.ΒΑ. των τελευταίων σπιτιών του Συνοικισμού Προσφύγων, και στη νότια όχθη του Πηνειού. Το Βόρειο τμήμα της μαγούλας έχει κοπεί από τον Πηνειό και στην τομή διακρίνονται στρώματα της Χαλκοκρατίας και λείψανα τοίχων. Στη θέση αυτή βρέθηκαν και απολιθωμένα οστά ζώων της παλαιολιθικής εποχής, ενώ μελετήθηκε γεωλογικά και η στρωματογραφία της.

 ΚΕΡΑΜΕΙΚΗ:Χαλκοκρατία: ΠΕ, ΜΕ της περιόδου αυτής βρέθηκε ένα ακέραιο αγγείο.

ΑΛΛΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ: Πήλινο σφοντύλι, απολιθωμένα οστά ζώων.

Αμυγδαλέα 2: (Μαγούλα στα Στενά του Καλαμακίου)

Βρίσκεται στην πεδιάδα αμέσως Β. του Πηνειού και στο ανατολικό άνοιγμα των Στενών Καλαμακίου από όπου διέρχεται ο ποταμός. Η μαγούλα είναι ωοειδής και τα όστρακα είναι κατεσπαρμένα σε μία έκταση μήκους 800 μ. περίπου από Α. προς Δ. (κατά μήκος του ποταμού) και 500 μ. από Ν. προς Β. Το ύψος της είναι ένα μέτρο περίπου. Στα απότομα υψώματα αμέσως Δ. της μαγούλας υπάρχει τείχος από αργούς λίθους. Ένα σκέλος του τείχους αυτού κατέρχεται από την κορυφογραμμή μέχρι κάποια απότομη κατάπτωση (φυσική οχύρωση) και ένα άλλο σκέλος, σχεδόν ερειπωμένο, συνεχίζει Δ. από την κατάπτωση αυτή μέσα σε μια χαράδρα. Η οχυρωμένη αυτή θέση χρονολογείται πιθανόν στη Χαλκοκρατία ή στη κλασική εποχή. Σύμφωνα με πληροφορίες χωρικών, πολλοί τάφοι με πήλινα ή λίθινα καλύμματα καθώς και πήλινες σαρκοφάγοι βρέθηκαν στην όχθη του Πηνειού και στο ΝΑ. άκρο της μαγούλας.

 ΚΕΡΑΜΕΙΚΗ:Χαλκοκρατία: ΠΕ, ΜΕ, μυκηναϊκή εποχή

Ιστορικοί χρόνοι: Κλασική, βυζαντινή εποχή.

ΑΛΛΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ: Τμήμα ζωόμορφου ειδωλίου, τμήμα από λίθινο σφυρί με οπή στυλέωσης, δύο πήλινα πηνία».

ΘΕΣΕΙΣ ΚΟΝΤΑ ΣΤΟΝ ΠΗΝΕΙΟ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗ ΛΑΡΙΣΑ

     Έξι και μισό χιλμ. πάνω από τη Λάρισα, στην αριστερή όχθη του Πηνειού, βρίσκεται ο ψηλός προϊστορικός λόφος Γκρεμός καταφαγωμένος από τον ποταμό, όπου τοποθετείται εσφαλμένα η Άργουρα. Εδώ βρίσκονται όστρακα όλων των περιόδων από την πρώτη Νεολιθική εποχή. Ανατολικώς του Γκρεμού βρίσκονται η Πέντε Μαγούλες [Κατά τον Leake III, 367. ΠΑΕ 1910, 176 επτά τεχνητοί περίβολοι]. Πρόκειται για θέσεις που κατοικούνταν και στην Ελληνιστική εποχή, στους πρόποδες των οποίων υπάρχει παλιό φράγμα [βλ. Γεωργιάδης 162].

     Στην περιοχή αυτή βρισκόταν η Τρίπολις Σκαιά [βλ. για το επίθετο τον Στράβωνα XIII, 590], τρία ρωμαϊκά μίλια (4,5 χιλμ.) δυτικώς της Λάρισας, πάνω από τον Πηνειό. Εδώ στρατοπέδευσε ο Λικίνιος, νοτίως του Πηνειού και κοντά στον λόφο «Καλλίνικο» (μισό περίπου ρωμαϊκό μίλι) όπου νίκησε σε ιπποδρομίες ο Περσέας [βλ. Livius 42, 55, 6. 58, 5. Kromayer 239, 2. 240, 5].

Ο ΑΤΡΑΓΑΣ ΚΑΙ Η ΑΡΓΟΥΡΑ

     Πάνω από τη Λάρισα, κοντά στον Πηνειό, βρίσκονταν οι πόλεις Άργουρα και Άτραγας. Υπάρχουν 2 θέσεις με ερείπια, που ανταποκρίνονταν σ’ αυτές: η Γούνιτσα [Αμυγδαλέα] και ο Αλήφακας [Κάστρο].

     Ο Άτραγας βρισκόταν ανάμεσα στη Φαρκαδόνα και στη Λάρισα, 40 στάδια [7,10 χιλμ.] από την Άργουρα [βλ. Στράβωνας Θ΄, 438, 440]. Οι αναφορές του Στράβωνα και του Λίβιου [32, 15, 8] παραπλανούν με τις αποστάσεις που μας δίνουν Γκρεμός-Γούνιτσα (6,5 χιλμ.), και Γούνιτσα-Λάρισα (13 χιλμ.), τοποθετώντας έτσι την Άργουρα στον Γκρεμό και τον Άτραγα στη Γούνιτσα-Αμυγδαλέα [βλ. Leake III, 369. IV, 292. Γεωργιάδης 162. Kromayer 56, 2.].

     Ο Άτραγας βρισκόταν σίγουρα στον Αλήφακα-Κάστρο. Οι αντιθέσεις παραμερίζονται αν τοποθετηθεί η Άργουρα στη Γούνιτσα-Αμυγδαλέα, πράγμα που είναι δυνατό, μια και δε διασώζεται πληροφορία για την απόσταση Άργουρα-Λάρισα. Η απόσταση Άτραγας-Λάρισα δεν πρέπει να μετρηθεί αναλόγως με το μήκος του ποταμού αλλά στην ευθεία οδό. Στη θέση Αλήφακας-Κάστρο, ο Άτραγας βρίσκεται 12,5 χιλμ. (αντί 7,1 χιλμ.). Πάνω από την Άργουρα και 20 χιλμ. (αντί 15 χιλμ.) από τη Λάρισα. Τέτοιες υπερβάσεις σε αρχαίες αποστάσεις είναι συνηθισμένες στην ηπειρωτική χώρα.

Η ΑΡΓΟΥΡΑ

     Η Άργουρα θεωρήθηκε από τον Απολλόδωρο ταυτόσημη με την ομηρική Άργισσα [βλ. Ιλιάδα Β, 738], κι αυτή με τη Λάρισα που δεν αναφέρεται καθόλου από τον Όμηρο, ως Ελληνική πόλη [βλ. RE II, 798. Robert I, 8, 7]. Οι βυζαντινοί Ευστάθιος [βλ. Σχόλια στον Διονύσιο τον Περιηγητή 419] και Στέφανος ο Βυζάντιος [βλ. ομών, λήμμα] ταυτίζουν το αναφερόμενο στην Ιλιάδα [Β, 681] Πελασγικόν Άργος, με την Λάρισα. [Για την ταύτιση αρκούσε βεβαίως η παλαιική όψη της Άργουσας, ακριβώς κάτι το προϊστορικό, αυτό που ξεχωρίζουμε σήμερα, δεν υπήρχε λόγος να υπάρχει].

     Η Άργουρα λέγεται ότι ονομαζόταν και Λεοντίνος από τον Λαπίθη Λεοντέα [βλ. Στέφανος ο Βυζάντιος και Ευστάθιος της Θεσσαλονίκης: Παρεκβολαί εις την Ιλιάδα. Το όνομα Άργουρα συναντάται και στην Εύβοια. Βλ. IG. XII, 9. Lolling 150.Kip II, 9, 3].

Τα ερείπια στη Γούνιτσα-Αμυγδαλέα βρίσκονται εντυπωσιακώς πλαισιωμένα από βουνά στη βόρια όχθη του Πηνειού στην έξοδο της διόδου Καλαμάκι. [βλ. Tafel V1. Hiller 179]. Το ύψωμα πάνω στο οποίο ήταν κτισμένη, αποτελείται από μαρμάρινο λευκό ασβεστόλιθο. Η δυτική πλαγιά είναι πολύ απότομη ενώ η ανατολική κατεβαίνει προς την πελασγική πεδιάδα, η οποία αρχίζει ακριβώς στις υπώρειες κλιμακωτά. Στα νότια τα σύνορα αποτελεί η απότομη όχθη του Πηνειού, όπου αναβλύζει δυνατή πηγή. Ψηλά οδηγεί μία ράχη προς τα βόρεια στα ψηλότερα υψώματα του Σιδεροπάλουκου [βλ. Philippson 164]. Οι δυτικές και οι νότιες απότομες πλαγιές δεν είχαν ανάγκη από τεχνητές οχυρώσεις όπου κυλούσε ένα ρηχό ρυάκι, σε αρκετό μήκος και σε καλή κατάσταση. [βλ. Tafel I, 1]. Τα τείχη ήταν κτισμένα από ακατέργαστους λίθους, κακότεχνα τοποθετημένους (3,20 μ. πάχος) και με μία απλούστατη πύλη. Στο εσωτερικό του πολίσματος, στα μέσα περίπου, σώζεται σε ελάχιστα ερείπια ένα πολυγωνικό τείχος κακής τεχνοτροπίας που χώριζε την κάτω από την άνω πόλη. Δεν είδαμε εδώ πελεκημένους λίθους ή όστρακα. Τα ερείπια δίνουν περισσότερο την εντύπωση ενός καταφυγίου παρά μιας πόλης που κατοικούνταν διαρκώς. [βλ. IG IX. 2 484

     Η ομηρική πόλη Άργισσα η οποία, σύμφωνα με τον Όμηρο, συμμετείχε στον τρωϊκό πόλεμο με 17 καράβια, τοποθετείται από μία σημαντική μερίδα αρχαιολόγων στην Αμυγδαλέα (Γούνιτσα). Στην πόλη αυτή βασίλευε ο Πολυποίτης και ο Λεοντέας, οι οποίοι υπήρξαν ήρωες του τρωικού πολέμου. Ενδείξεις υπάρχουν, μένει όμως να επιβεβαιωθούν από την αρχαιολογική σκαπάνη.

Περισσότερες πληροφορίες για του Προϊστορικούς χρόνους της Θεσσαλίας στην ιστοσελίδα της Περιφέρειας Θεσσαλίας

ΕΠΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ